Ο αρχέγονης ομορφιάς ανόθευτος τόπος, το ιερό νησί – φαινόμενο, η Κνωσσός και η Δήλος του Κυκλαδικού Πολιτισμού, με το αρχαιότερο τελετουργικό κέντρο του Αιγαίου, το παγκυκλαδικό ιερό με τη μεγαλύτερη γνωστή οικιστική εγκατάσταση της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου, το αρχαιότερο – πρώιμη εποχή του Χαλκού – μνημειώδες νησιωτικό ιερό στον κόσμο…
Η Κέρος ένα από τα μεγαλύτερα ακατοίκητα νησιά της Ελλάδας, φημισμένη για τα περίφημα ειδώλια του αυλητή και του αρπιστή, εξέπληξε και αναστάτωσε ξανά όλο τον πλανήτη, το τελευταίο διάστημα, με κάτι πολύ μεγαλύτερο – δημιουργώντας δέος και θαυμασμό, χωρίς να γνωρίζουμε, ακόμη, το μέγεθος της τεράστιας ανακάλυψης! Χρειάζεται μελέτη τουλ. τριών χρόνων για να μας αποκαλυφθούν τα μυστικά ενός από τους παλαιότερους πολιτισμούς της Ευρώπης της πρωτοχαλκής εποχής, για να μάθουμε τα μυστικά των παραμελημένων, βαριά λεηλατημένων και παραπεταμένων Πρωτοελλήνων Κυκλαδιτών, με τους οποίους μεγάλωσα στο νοτιοανατολικό κομμάτι της Νάξου τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70.
Η Κέρος στην αρχαιότητα ονομαζόταν Κάρος, Κέρεια ή Κερία, με την πρώτη
αναφορά του ονόματός της να γίνεται το 425 π.X. σε μια επιγραφή με τα
ονόματα των φορολογουμένων συμμάχων της αθηναϊκής δημοκρατίας.
Τα
στοιχεία που παραθέτουν οι λεξικογράφοι μαρτυρούν ότι η ονομασία του
νησιού έχει σχέση με το πένθος και το μεγάλο ερωτηματικό του ανθρώπου
για τον θάνατο.
Κειράς, η, & κουράς – κουρά, η, ( = ξυρισμένα μαλλιά και γένια)
Κερεία, η, ποιητ. Τύπος του Κειρία, η, ( = 1. Σχοινί 2. [πληθ.] σάβανα, ταινίες με τις οποίες τυλίγουν τον νεκρό)
Κείρω, κέρρω & κερέω ( = κόβω ή ξυρίζω τα μαλλιά λόγω πένθους, πενθώ – «εκείρατο η πόλις» = η πόλη πένθησε)
Δε θα μάθουμε, ίσως ποτέ, ποιος της έδωσε το όνομά της. Σίγουρα όμως, ο
ονοματοθέτης γνώριζε τη σχέση της με τα πένθιμα δρώμενα και τις
τελετουργίες που γίνονταν εκεί, στην ανατολή των πολιτισμών του κόσμου.
Γνώριζε για τους πολυάριθμους οικισμούς και τα δεκάδες νεκροταφεία,
κυρίως της νοτιοανατολικής Νάξου αλλά και των γύρω νησιών. Ο
ονοματοθέτης γνώριζε για τις σπηλιές – πύλες προς τα Ηλύσια Πεδία και
τις νήσους των Μακάρων, για τα σπήλαια και τη σαθρότητα των βράχων της
Κέρου, για τις κωφές νήσους (Κουφονήσια) που βρίσκονταν δίπλα της
γεμάτες ρήγματα και χάσματα, για τις νησίδες Μάκαρες που βρίσκονταν
μόλις 12 μίλια βόρειά της.
Για τις νησίδες των Μακάρων, οι οποίες
είναι μέσα στις πρώτες εικόνες του κόσμου που πρωτοείδα και μεγάλωσα,
απέναντι ακριβώς από τον όρμο του Αζαλά, έχει αναφερθεί πολλές φορές ο
καθηγητής Χρήστος Ντούμας.
Καθόλου τυχαία η επιλογή της θέσης της Κέρου, αφού ως κέντρο κύκλου είχε απόσταση 100 μιλίων περ. από όλον τον τότε αρχαίο κόσμο. Ίση απόσταση η Κρήτη, η Πελοπόννησος, η Εύβοια, η Χίος, τα παράλια της Μ. Ασίας, η Ρόδος. Καθόλου τυχαία η επιλογή του δυτικού ακρωτηρίου της του Κάβου με τον εντυπωσιακό ιερό του Δασκαλιού να αγναντεύει βόρεια, δυτικά και νότια και να έχει ένα σπάνιο και αμφίπλευρο λιμάνι και για τον βοριά, και για τον νοτιά.
Η Κέρος
έγινε γνωστή, παγκοσμίως, το 1884 όταν ο αρχαιολόγος U. Kohler
παρουσίασε τα υπέροχα και μοναδικά, μαρμάρινα ειδώλια της Κέρου, τον
Αρπιστή και τον Αυλητή που σήμερα παίζουν τις μουσικές τους στο Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο μας.
Ακολούθησε, από τότε, αλλά κυρίως το 1950
και 1960 η μεγαλύτερη αρχαιολογική καταστροφή – λεηλασία στο νησί – και
γενικά στις Κυκλάδες, όταν η διεθνής «αγορά» αναζητούσε τα κυκλαδικά
ειδώλια, τα περίφημα αυτά αινιγματικά «κουκλάκια» από λευκό μάρμαρο, τα
οποία και κοσμούν τις προθήκες όλων των μουσείων του κόσμου και όχι
μόνο. Οι αδελφές του πατέρα μου, προπολεμικά και μεταπολεμικά, αυτά τα
κουκλάκια έντυναν και έπαιζαν μαζί τους. Και τα βράδια, μετά το
παιχνίδι, τα έβαζαν για ύπνο μέσα στα πεζούλια…
Σήμερα η Κέρος
ήρθε ξανά στο προσκήνιο με κάτι ακόμα μεγαλύτερο και πιο συγκλονιστικό.
Οι αρχαιολόγοι (διεθνής ομάδα – The Cambridge Keros Project) ανακάλυψαν
ένα αινιγματικό – τελετουργικό ιερό, μοναδικό στον κόσμο, το οποίο μας
ταξιδεύει σχεδόν 5.000 χρόνια πίσω στην Εποχή του Χαλκού, στην άνθιση
του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού, του Κυκλαδικού.
Ο λοφίσκος Κάβος
και η πυραμιδοειδής νησίδα Δασκαλιό της Κέρου άρχισαν να μας ανοίγονται,
μετά από φυσικές και ανθρώπινες καταστροφές, λεηλατήσεις και
λαθρανασκαφές χιλιάδων ετών. Ένας δρόμος και μια εντυπωσιακή κλίμακα
(σκάλα) συνέδεε τον πετρώδη λόφο και τη νησίδα σε μια λεπτή λωρίδα γης η
οποία, σήμερα, είναι καταποντισμένη.
Οι καθηγητές προϊστορικής αρχαιολογίας Prof. Andrew Colin Renfrew και Dr Michael Boyd με την ελληνική και κυπριακή ομάδα αλλά και τους δεκάδες ασκούμενους φοιτητές είδαν πρώτοι αυτό το θαύμα του Κυκλαδικού Πολιτισμού να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια τους:
1. Τα χιλιάδες θαμμένα, διαμελισμένα κτερίσματα και θραύσματα. Ένας ασύλητος ειδικός αποθέτης στον Κάβο, με εκατοντάδες – τελετουργικά τεμαχισμένα κυκλαδικά ειδώλια (ορισμένα είχαν αρχικό ύψος έως ένα μέτρο) και χιλιάδες τμήματα μαρμάρινων και κεραμικών αγγείων, αντικείμενα που είχαν κάποιου είδους (άγνωστη σε εμάς) αξία ή πιθανώς θεωρούνταν ιερά αλλά πλέον δεν χρησιμοποιούνταν. Ανθρώπινα οστά δεν βρέθηκαν σε αυτό τον ειδικό χώρο απόθεσης στα νότια του νησιού, γεγονός που αποκλείει την περίπτωση να ήταν νεκροταφείο. Καθίσταται, πλέον, προφανές ότι για τους ανθρώπους της κυκλαδικής εποχής τα ειδώλια δεν αποτελούσαν αντικείμενα τέχνης, αλλά λατρείας. Η συστηματική εξέταση έδειξε ότι όλο αυτό το υλικό είχε φτάσει σπασμένο από άλλα νησιά του κυκλαδικού αρχιπελάγους και εναποτέθηκε εδώ στο πλαίσιο τελετουργικών δρώμενων. Πρόκειται για τις εναποθέσεις εκατοντάδων σπασμένων κομματιών από μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια, καθώς και από μαρμάρινες λεκάνες και ασυνήθιστα κεραμικά αγγεία πόσης ή χοής κρασιού, που φέρουν το παρατσούκλι «σαλτσιέρες», εξαιτίας του σχήματός τους. Είναι εντυπωσιακό ότι σχεδόν κανένα από τα μαρμάρινα κομμάτια δεν «κολλάει» με άλλο και κανένα ολόκληρο ειδώλιο ή αγγείο δεν έχει βρεθεί, αλλά ούτε και κάποιο ίχνος από θραύση στη γύρω περιοχή, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα κομμάτια έρχονταν στον Κάβο ήδη σπασμένα από άλλο μέρος. Επιπλέον, κανένα από τα 580 και πλέον κομμάτια ειδωλίων ή τα 2.500 περίεργα κομμάτια μαρμάρινων λεκανών δεν έχει βρει το ταίρι του σε κάποιο κυκλαδικό αντικείμενο που εντοπίστηκε αλλού ή αποκτήθηκε μέσω της αγοράς παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων. Φαίνεται ότι υπήρχε ένα είδος υποχρέωσης να φέρνουν ένα κομμάτι σπασμένου ειδωλίου και να το αποθέτουν στο ιερό νησί της Κέρου, πιθανότατα διαμένοντας μερικές μέρες στο Δασκαλιό κατά τη διάρκεια της ολοκλήρωσης της τελετής… «Αν με βάζατε να μαντέψω, θα σας έλεγα ότι αυτοί οι αρχαίοι Κυκλαδίτες έθαβαν τα θραύσματα για να γλιτώσουν από το μίασμα του θανάτου…» έχει αναφέρει ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας
2.Η ιερή «πυραμίδα». Οι σπουδαίες και εντυπωσιακές κατασκευές στη βραχονησίδα Δασκαλιό – με την εξελιγμένη αστική αρχιτεκτονική – η οποία ήταν ένα τεράστιο θρησκευτικό ιερό που αποτελείτο από περισσότερα από 60 πέτρινα – μαρμάρινα κτίρια τα οποία οικοδομήθηκαν ειδικά για να ακτινοβολούν στον ήλιο. Ο πέτρινος αιχμηρός όγκος της με την πολύ περιορισμένη χαμηλή βλάστηση και μοναδικούς κατοίκους, τις μικρές σαύρες, αποτελούσε το νοτιοδυτικό ακρωτήριο της Κέρου, ενωμένο τότε με την παρακείμενη θέση του Κάβου με μία στενή λωρίδα γης μήκους 90 μέτρων, καθώς η στάθμη της θάλασσας βρισκόταν πιο χαμηλά απ’ ό,τι στις μέρες µας. Οι εξαιρετικά κακοτράχαλες, ειδικά στον νότο και τη δύση, κατακρημνισμένες πλευρές του κόβονται απότομα στην ένωσή τους με το νερό, σχηματίζοντας μυτερούς βράχους, γκρεμούς και σπηλιές. Το έρημο σήμερα τοπίο, που όπως διαπίστωσαν οι ανασκαφείς 4.500 χρόνια πριν καλυπτόταν από άκρη σε άκρη από κατασκευές με τεράστιες εισόδους, λίθινες κλίμακες και ένα πολύπλοκο σύστημα αγωγών, φιλοξενώντας περιοδικά μέχρι και 400 ανθρώπους. Οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν πως το Δασκαλιό της 3ης χιλιετίας π.Χ. ήταν μία καλά σχεδιασμένη και οργανωμένη εγκατάσταση που όμοιά της δεν έχει βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου. Στο επικλινές πετρώδες φυσικό έδαφος είχαν κατασκευαστεί τεχνητά πλατώματα, υποστηριζόμενα από εντυπωσιακά επάλληλα καλοχτισμένα αναλήμματα. Στα πλατώματα αυτά, δομήθηκε πλήθος οικημάτων και διασυνδεδεμένων κατασκευών, μεταξύ των οποίων το μεγαλύτερο γνωστό κτήριο της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου, με κοινοτική πιθανώς χρήση. Μεγάλο μέρος της τοιχοποιίας είναι χτισμένο με μάρμαρο φερμένο από τη Νάξο. Η ερευνητική ομάδα υπολογίζει ότι εισήχθησαν περισσότεροι από 1.000 τόνοι πέτρας, παρά την απόσταση των περίπου 10 χιλιομέτρων που χωρίζει τα δύο νησιά και αυτό συνιστά απαράμιλλο κατόρθωμα για τα κωπήλατα πλοία της εποχής -τα λεγόμενα μακρά σκάφη- που χρονολογούνται οι κατασκευές.
Οι ανασκαφείς τονίζουν πως μεταξύ των πιο σημαντικών ανακαλύψεών τους είναι οι εγκαταστάσεις για τη χύτευση χάλκινων τεχνουργημάτων, που βάσει των ευρημάτων υπήρχαν σε πολλά σημεία της θέσης. Πελέκεις, σμίλες, περόνες, αιχμές δοράτων και εγχειρίδια είναι μερικά από τα αντικείμενα που με βεβαιότητα παράγονταν εδώ. Μια μήτρα για την κατασκευή χάλκινων μαχαιριών, καθώς και δεκάδες κεραμικά θραύσματα καλυμμένα με υπολείμματα χαλκού (όπως tuyères, τα κεραμικά άκρα φυσερών που χρησιμοποιούνται για να διοχετεύουν αέρα στη φωτιά και να αυξάνεται η θερμοκρασία).
Σε ένα άλλο δωμάτιο, βρέθηκε το ανώτερο τμήμα ενός άθικτου πήλινου φούρνου, ο οποίος υποδηλώνει έναν ακόμα χώρο μεταλλουργικής δραστηριότητας.
Εξαιρετικά είναι και τα λιγοστά αλλά μοναδικά για την εποχή χρυσά ευρήματα που ήρθαν στο φως στο Δασκαλιό.
Η ανασκαφή έδωσε μερικά σπάνια αγγεία, (ανάμεσα στα 101.313 στο σύνολο κεραμικά θραύσματα) όπως το μόνωτο κύπελλο με την εγχάρακτη διακόσμηση, μοναδικό σε ολόκληρο το Αιγαίο, ενώ θραύσματα δύο Πρωτοελλαδικών κυπέλλων με δαντελωτό χείλος, τύπος κυρίως γνωστός από τη Βοιωτία και τη Φωκίδα, είναι μάρτυρες του μεγάλου βεληνεκούς των εξωτερικών σχέσεων του οικισμού ειδικά μεταξύ 2.400–2.300 π.Χ.
Τα απανθρακωμένα φυτικά κατάλοιπα από το Δασκαλιό περιλαμβάνουν κυρίως φρούτα (σταφύλι, σύκα), καρπούς (αμύγδαλα), όσπρια (φακή, λαθούρι, ρόβι, αρακά), δημητριακά (“ντυμένα”, κριθάρι, μονόκοκκο και δίκοκκο σιτάρι – ζέα), αλλά και ελιές και κόλιαντρο…
………………….
Ο Αζαλάς Νάξου, ο τόπος των πρώτων εικόνων αλλά και της ψυχής μου, με τα θαμμένα και κατεστραμένα Κυκλαδικά νεκροταφεία του, με το παρατημένο ανάκτορό του στην κορυφή του ακρωτηρίου “Σταυρός”, με τον ισοπεδωμένο και ανεξερεύνητο οικισμό του, με τους κατεστραμμένους κυβόσχημους τάφους του, με το βυθισμένο λιμάνι του …κοιτάζει απέναντι του τις νησίδες Μάκαρες, κοιτάζει νοτιοανατολικά την Κέρο και το Δασκαλιό, σοκάρεται και απορεί για την αδιαφορία των αρχών και των ανθρώπων, φωνάζοντας για τα κρυμμένα μυστικά του “ΦΤΑΝΕΙ ΠΙΑ!!!” & “ΒΟΗΘΕΙΑ!!!”
Πηγή:https://www.facebook.com/manos.i.eleftheriou.taxidiStenArchaiaEllada/
